Met voelen hebben de meesten van ons geen hulp nodig. Met ratio wel. We zijn er dan ook niet op gebouwd. Ons brein is geëvolueerd, net als de rest van ons, om te overleven op de savanne, om roofdieren razendsnel te ontdekken en vooral om te overleven. Abstracte gedachten horen daar niet bij. Natuurlijk dachten we wel eens een beest te zien terwijl dat er niet was maar rennen deden we toch. Die fout was veel minder kostbaar dan een rover niet zien die er wél is.
We leven in een compleet andere maatschappij nu en hier en wij ondervinden
stress als we fouten maken. Elke keer dat onze gedachten van het spoor af raken
verdraaien ze ons beeld van de werkelijkheid. Dat beeld is toch al niet
perfect. We hebben alleen niks anders om mee te werken dus hoe slechter dat
wereldbeeld is, hoe minder effectief we handelen, hoe meer conflicten we
tegenkomen en minder gelukkig we zijn. Natuurlijk kunnen we ons tijdelijk
afsluiten van de wereld – vooral als we geld hebben – en geluk ervaren maar de
werkelijkheid haalt ons altijd in.
Emoties horen bij ons en zijn niet rationeel. Ze zijn gewoon. Dat ontkennen
zou pas irrationeel zijn. De truc is dus om niet emotieloos en rigide te denken
maar juist om rationeel te zijn over onze emoties. Dat kan wel. Ze zijn niet
altijd terecht of handig. Emotie heeft de neiging zichzelf te versterken zodat
het uit de hand loopt als iemand er geen controle over houdt. Wie houdt die
controle? Wij zelf. Zo blijven wij zelf aan het roer en worden we geen speelbal
op de golven van elke willekeurige emotie die de kop opsteekt.
Dit is voor veel mensen lastig om te vatten; opeens praten we theoretisch
over iets dat ‘gewoon gebeurt’. Het helpt dan om te bedenken dat er een
verschil is tussen wat zich in onze geest afspeelt en wie wij zelf echt zijn. Gedachten zijn van ons maar ze zijn niet ons.
Emoties beïnvloeden ons natuurlijk en wij zijn het die ze voelen maar ze zijn
niet ons. Het is dat verschil dat we moeten maken.
Rationaliteit helpt ons ook op andere vlakken. Omdat het universum
natuurwetten volgt en zich niks aantrekt van wat wij daarvan vinden is het
ontzettend nuttig om daar rekening mee te houden. Dingen begrijpen en
accepteren wordt veel en veel makkelijker als we op een rationele manier kijken
naar wat er is en wat er gebeurt. Als we beslissingen willen nemen in diezelfde
werkelijkheid dan doen we dat het beste op een logische wijze. Natuurlijk nemen
we onze emotionele voorkeuren daarin mee. Als we een plan maken dan gebruiken
we logica.
Iedereen gaat er, kort gezegd, op vooruit als we iets rationeler worden,
net zoals iedereen erop vooruitgaat met een beetje meer liefde. Hoe pak je dat
nou aan? Er zijn stapels boeken over volgeschreven maar in het kort zijn er twee
belangrijke wegwijzers te noemen:
-
Rationeel denken wijst af van onze mening en juist naar wat werkelijk is.
- Rationeel denken vermijd logische denkfouten zoveel mogelijk.
Natuurlijk is onze mening soms van belang maar dat is minder vaak zo dan we
wel zouden willen. Het gaat om wat er is, wat echt gebeurt, en het is al
moeilijk genoeg om daar achter te komen. Als ze meteen onze eigen reactie
hebben dan stoppen we al met waarnemen en ligt er meteen een reeks conclusies
klaar. Zijn die juist? Misschien wel. Vaak niet. Het is beter om eerst zo goed
mogelijk te weten wat er aan de hand is om dan pas te reageren.
Op internet zijn honderden sites te vinden die tientallen verschillende denkfouten vermelden, vaak compleet met Latijnse namen erbij. Het is niet nodig die allemaal uit het hoofd te leren. Het allerbelangrijkste is dat we onszelf de vraag stellen: ‘Klopt dit wel?’ Hebben we wel voldoende bewijs? Kan het ook anders zijn? Dat het voor onszelf logisch klinkt is tot daar aan toe maar daarom hoeft een ander het er nog niet mee eens te zijn. Bij een logisch juiste redenering moet dat wel. Kortom: het klopt niet omdat ik (of u of wie dan ook) het zeg; ik zeg het omdat het klopt. Denkfouten voorkomen is een vereiste voor een conclusie die klopt, onafhankelijk van wat wij ervan vinden.
